Het gaat voor de rest van de wereld om een cruciale kwestie: namelijk hoe die moet reageren op de snel verslechterende situatie in Irak.
Het dilemma is door de moorddadige aanslag op het VN-hoofdkwartier in Bagdad alleen nog maar groter geworden. De door de VS voorgestelde oplossing om nog meer troepen – maar dan niet-Amerikaanse – naar Irak te sturen (eventueel onder NAVO-bevel) zal de situatie echter eerder doen verslechteren dan verbeteren.
De cruciale fout ligt in de eng-militaire visie van de Amerikaanse regering en haar neoconservatieve leiding op wat in essentie een politiek probleem is. Al stond er bij elke deur in Irak een NAVO-soldaat, dan nog zou er geen kans op vrede zijn. Sterker nog, een zware militaire betrokkenheid verergert de situatie.
Die is namelijk voor het overgrote deel van de Iraakse bevolking volkomen duidelijk: er is sprake van een bezettingsmacht, die zich verdienstelijk heeft gemaakt met het verjagen van een tiran. Maar die bezettingsmacht is nu niet in staat orde te handhaven, veiligheid te garanderen en de basisvoorzieningen, die juist nu in de zomerse hitte van immens belang zijn, weer op gang te krijgen.
De Amerikaans-Britse bezettingsmacht is niet alleen formeel (volgens de Geneefse conventies) verantwoordelijk voor die situatie, maar in de ogen van de bevolking ook feitelijk. Als ze na vier maanden een normale situatie nog niet hersteld kunnen hebben, dan kunnen ze eigenlijk maar het beste weg. Dat is het basisgevoel waar de guerrillastrijders in Irak op in spelen. Dat hun aanslagen volstrekt strijdig zijn met de belangen van de Iraakse bevolking, is ook die bevolking volstrekt helder maar doet niet ter zake. Om dan nog meer troepen te sturen die, al dan niet onder NAVO-bevel, onder dezelfde politieke randvoorwaarden moeten opereren, is absurd. Dit versterkt immers de onvrede van de bevolking met de bestaande situatie. In plaats van militaire zullen politieke maatregelen genomen moeten worden. Dat betekent dat de overgang naar een Iraakse regering moet worden versneld, door een datum te noemen voor een grondwetgevende vergadering. Via de grondwetgevende vergadering kan een traject worden uitgestippeld naar verkiezingen voor een democratische regering.
Van belang is dat dit traject onmiddellijk wordt aangekondigd op zoveel mogelijk manieren aan de Iraakse bevolking. Daar hoort ook een vertrekdatum van de Amerikaanse troepen bij, die dus alle plannen voor het vestigen van een permanente aanwezigheid in Irak om dit olierijke en strategisch gelegen gebied te controleren, moeten laten varen. Om deze politieke stappen internationale legitimatie te verschaffen moet er een nieuwe resolutie in de Veiligheidsraad worden aangenomen die waarborgt dat controle over de politieke besluitvorming verschuift, weg van de Amerikaans autoriteiten via een duidelijk in de tijd begrensde VN-tussenfase naar een onafhankelijke Iraakse regering.
We maken ons geen illusies dat door zo’n nieuwe resolutie de guerrilla-oorlog onmiddellijk tot stilstand komt. Maar het politieke raamwerk is de sleutel voor het neutraliseren van de krachten die een permanente staat van oorlog en dus ellende voor de Iraakse bevolking willen. Deze krachten kunnen alleen opereren omdat de meerderheid van de Iraakse bevolking geen enkel perspectief geboden wordt op een eigen toekomst.
Zichtbaar is alleen het botte optreden van de bezettingstroepen en de al maanden durende misère van de dagelijkse levensomstandigheden. Mensen die onder zulke omstandigheden leven kunnen vaak zelfs sympathie opbrengen voor de guerrilla-aanvallen op de troepen die zij verantwoordelijk achten voor hun situatie.
Alleen als er concreet zicht is op de verdwijning van die troepen en het opzetten van een democratische regering, is er een kans dat de bevolking zich tegen de guerrilla keert. Daarbij mag niet vergeten worden dat ook een tussenfase onder VN-verantwoordelijkheid aan een duidelijke termijn gekoppeld moet worden die niet al te lang mag duren.
De VN hebben zich in de ogen van de Iraakse bevolking door haar jarenlange sanctiebeleid en de vergaande gevolgen voor de levensomstandigheden niet populair gemaakt. Een substantieel deel van de mensen ziet de VN slechts als een uitvoerend orgaan van de VS. Dit betekent dat er een veel grotere afstand moet worden geschapen tussen de VS en de VN. Een manier om dat te doen is om de bewaking van de VN installaties en personeel te laten verzorgen door blauwhelmen. Uiteraard valt ook dat onder het nieuwe VN- mandaat dat moet worden doorgevoerd.
De huidige Amerikaanse regering zal in de eerste instantie weinig voelen voor een snelle overdracht van de macht in Irak aan de VN of een Iraakse interim-regering. Ze heeft echter een immens probleem: de troepen hebben er geen zin meer in en willen naar huis. Het oplopende aantal doden en gewonden, hoewel het nog geen Vietnam-oorlog niveau bereikt heeft, mist zijn uitwerking op het thuisfront niet.
De Amerikaanse publieke opinie begint zich tegen het Iraakse avontuur te keren. Zo werd vorige week in Washington de campagne ‘Bring Them Home Now!’ gelanceerd. De toenemende problemen van de Amerikaanse legerleiding zullen de regering dwingen om verdergaande concessies te doen aan grotere potentiële troepenleveranciers als Frankrijk, Duitsland, Rusland en India. Daarom zal er vermoedelijke een nieuwe VN-resolutie op tafel worden gelegd in de Veiligheidsraad. Wat dat betreft verdient de opstelling van met name Frankrijk en Duitsland om vergaande concessies af te dwingen wederom onze sympathie. Meer dan de lippendienst die de Nederlandse regering aan het primaat van de VN bewijst, maar ook zonder VN-mandaat militaire taken van de Amerikaanse bezettingsmacht in Irak overneemt. De inzet van NAVO-middelen om nog iets substantieels te vormen uit de minieme militaire bijdragen van kleinere NAVO-landen wijzen wij om dezelfde reden van de hand.
Medeauteur: Jan Schaake (Platform tegen de Nieuwe Oorlog)
Utrechts Nieuwsblad