Het Zaanse munitiebedrijf Eurometaal is in de markt om in 1993 126.000 stuks 25 mm munitie aan Turkije te leveren. Deze 25 mm munitie wordt gebruikt voor de boordwapens van pantserwagens van de Turkse landmacht. Ook is de order van de M483-artilleriegranaten aan Turkije veel groter dan tot nu toe bekend was.
De Nederlandse regering blijkt als zaakwaarnemer voor Turkije op te treden in de onderhandelingen met Eurometaal. Minister Van den Broek misleidde de Tweede Kamer toen hij tijdens het Kamerdebat op 16 december zei dat de M483-granaten niet konden worden ingezet tegen guerrilla-aanvallen. Dit zijn de belangrijkste conclusies uit de op 6 december 1992 bij het Zaanse munitiebedrijf Eurometaal ontvreemde documenten door de actiegroep ‘Explosievenopruimingsdienst’. De redactie van VeeDee AMOK kreeg daarvan een aantal kopieën bezorgd, die we bij dit artikel afdrukken.
Uit het hieronder afgedrukte document ‘Prognose personeelssituatie 1993’ blijkt dat Eurometaal een ‘verwachting’ heeft die kan `leiden tot werk in 1993′. Daaronder wordt genoemd 126.000 stuks 25 mm-munitie voor TU (bij Eurometaal worden de letters TU gebruikt om Turkije aan te duiden).
Pikant detail bij de levering van de 25 mm-munitie is de betrokkenheid van een ander Nederlands bedrijf, nl. DAF. In het kader van een internationaal samenwerkingsproject heeft DAF de eerste 20 van in totaal 1698 stuks pantserwagens voor de Turkse landmacht gebouwd. Dit is de door de Amerikaanse firma FMC ontworpen Armoured Infantry Fighting Vehicle. DAF leverde de 20 pantserwagens af in 1990-91. Het bedrijf speelde ook een sleutelrol bij het integreren van de wapensystemen in het voertuig, waaronder het genoemde boordwapen. De pantserwagens zijn uitstekend geschikt voor operaties in bergachtig terrein. Concurrenten voor de order om de 25 mm munitie zijn NWM de Kruithoorn uit Den Bosch, GIAT uit Frankrijk en Alliant Techsystems en Aerojet uit de Verenigde Staten. Volgens het goed geïnformeerde tijdschrift ‘Turkish Defence & Aerospace Update’ van september 1992 zit achter het bod van Eurometaal de Zwitserse wapenfabrikant Oerlikon. (Oerlikon is voor 33 % eigenaar van Eurometaal.) Hierdoor zou dit bedrijf het Zwitserse wapenembargo kunnen omzeilen. Dit embargo verbiedt wapens aan Turkije te leveren die tegen de burgerbevolking ingezet kunnen worden. Eerder leverde de Italiaanse vestiging van Oerlikon al 25 mm geschut aan Turkije toen dit vanuit Zwitserland verboden was.
M483-granaat
Eurometaal gaat in de periode van 1992-2002 206.000 stuks M483-artilleriegranaten aan Turkije leveren. Deze opdracht is het gevolg van een ‘Memorandum of Understanding’ (een overeenkomst) tussen Nederland en Turkije. De Nederlandse regering heeft Eurometaal verzocht de granaten te produceren. Zoals eerder in dit tijdschrift is uiteengezet, wordt de M483-granaat afgeschoten met een houwitser (kanon) over een afstand van maximaal 18 km. De granaat draagt 88 subgranaten die uiteenspatten boven het doel. Volgens minister Van den Broek van Buitenlandse Zaken moest Eurometaal voor kerstmis 1992 nog 18.000 granaten aan Turkije leveren. Nu blijkt deze order slechts de eerste bestelling te zijn in het kader van bovengenoemde opdracht. In de overeenkomst tussen Nederland en Turkije wordt naast de opdracht voor de Turkse regering ook opdracht gegeven voor de produktie van 103.000 granaten voor Nederland, zodat de totale opdracht voor Eurometaal over 10 jaar 309.000 stuks bedraagt.
Dit blijkt uit de brief die Eurometaal op 14 december vorig jaar aan bijna alle fracties van de Tweede Kamer (behalve Groen Links) heeft gestuurd. De documenten bevestigen deze lezing. Uit het afgedrukte document (van 19-07-1991) blijkt dat de stuksprijs van de granaat zo’n fl. 1650,- bedraagt (excl. 88 subgranaten), zodat het totaalbedrag van de Turkse opdracht zo’n 340 miljoen gulden bedraagt. Het hiernaast afgedrukte contract van 30.304 stuks M483-granaten is de eerste bestelling in het kader van de Nederlandse opdracht van 103.000 stuks. Samen met deze Nederlandse opdracht kan Eurometaal de komende 10 jaar dus rekenen op bestellingen ter waarde van 500 miljoen gulden. De M483-granaat is dan ook de kurk waarop het munitiebedrijf tot 2002 zal drijven, alle verhalen over omschakeling naar civiele productie ten spijt. Verder schrijft Eurometaal in de brief (Ref.nr: 92.637) aan de Tweede Kamer: “Op 1 september 1992 heeft de Staat der Nederlanden, handelend namens en ten behoeve van de Republiek Turkije, bij contract aan Eurometaal een opdracht verstrekt tot productie en levering van 206.000 M483-granaten (…)”. De Nederlandse regering blijkt dus als zaakwaarnemer voor de Turkse regering op te treden.
Misleiding
Op 16 december jl. werd in de Tweede Kamer een debat gehouden over de levering van M483-granaten aan Turkije. Van den Broek, toen nog minister van Buitenlandse Zaken, probeerde in een uiterst onbeschoft optreden tegenover Groen Links-Kamerlid Leoni Sipkes, die deze zaak aan de orde stelde, de leveranties af te doen met de volgende woorden: “Dit type munitie is volstrekt ongeschikt om tegen guerrilla-achtige aanvallen in te zetten”.
Zoals blijkt uit de Eurometaal-documenten, misleidde hij met die bewering zowel de Tweede Kamer als de publieke opinie. De granaten zijn wel degelijk bruikbaar in de bergen tegen de Koerdische bevolking. Zoals blijkt uit het hier afgedrukte fragment van “Technisch Voorschrift voor Aanschaffing”, afkomstig van de Directie Materieel van de Koninklijke Landmacht, afdeling Munitie, kan “Het projectiel M483A1 (…) zowel tegen personeel als materiële doelen worden ingezet”.`
Bergen
Van den Broek beweerde ook dat het gewicht van de houwitsers waarmee de granaat wordt afgeschoten (10 ton) het gebruik daarvan in de bergen zeer moeilijk maakt. Van den Broek praatte, zonder het te checken, de zojuist ontvangen informatie van Eurometaal slechts na. Want in het Britse tijdschrift ‘Jane’s Intelligence Review’ van januari 1993 wordt bericht dat Turkse tanks en zware artillerie (zoals houwitsers) in oktober ’92 in het bergachtige noord-Irak de Koerdische PKK-guerrillastrijders dagenlang hebben bestookt.
Contractbreuk
De belangrijkste opmerking van Van den Broek ging echter over de eventuele schadevergoeding die bij contractbreuk aan Eurometaal zou moeten worden betaald. Zo’n eis tot schadevergoeding zou onherroepelijk gevolgd zijn na een stopzetting van de leveranties aan Turkije. De kosten daarvan zouden voor rekening komen van de Nederlandse staat. Die kunnen oplopen tot zo’n 340 miljoen gulden, zijnde de waarde van het contract met Turkije. Daarop wees ook de reeds genoemde brief van Eurometaal. Daarin wordt gewag gemaakt van de contractuele verplichtingen van de Nederlandse staat en Eurometaal aan Turkije.
Productie naar Turkije
Maar er is meer aan de hand. In de overeenkomst tussen Nederland en Turkije is tevens afgesproken dat de totale productie van de M483 aan het eind van 1993 of begin 1994 wordt overgeheveld naar Turkije. Daar zal het Turkse bedrijf Makina Ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK) nabij de Turkse hoofdstad Ankara de M483-granaat gaan assembleren. Niet alleen de granaten voor Turkije, maar ook de granaten voor Nederland zullen hier in de toekomst in elkaar worden gezet. Eurometaal in Zaandam blijft de hulzen voor de granaat leveren. Totdat de assemblage wordt overgeheveld, zal het eerste deel van het immense contract worden uitgevoerd bij Eurometaal in het Duitse Liebenau. Na de overheveling van de productie naar Turkije hangt het personeel in Liebenau waarschijnlijk ontslag boven het hoofd.
Processen
Hoe valt dit te rijmen met de stukjes en beetjes informatie die het afgelopen halfjaar zijn vrijgegeven over de leveranties? Opvallend is dat de woordvoerders van zowel de regering als Eurometaal pas op het allerlaatst gedeeltelijke informatie over de export- en produktieplannen gaven. Ook valt uit alle informatie achteraf af te leiden, dat er eigenlijk sprake was van drie processen, in principe niet tegenstrijdig maar soms wel een beetje uit de pas.
Dat zijn de politieke gang van zaken aangaande export naar Turkije, de juridische verwikkelingen aangaande de exportvergunningen en contracten en de werkelijke gang van zaken bij de productie van de granaten in de fabriek.
Politiek
De politieke gang van zaken is eenvoudig. Uitgangspunt is dat er niets wordt verteld aan de Tweede Kamer of de pers over een order. Volgens de wapenexportwetgeving hoeft dit zelfs pas na twee jaar te gebeuren. Er is slechts één reden dat de M-483 een (kleine) politieke affaire is geworden. Dat is het voortijdig bekend worden van het Turkse contract in de media (Alkmaarse Courant 30 juni 1992) en de daaropvolgende vragen die door Groen Links in de Tweede Kamer zijn gesteld.
In het Duitse tv-programma ‘Monitor’ werden nieuwe gegevens bekend, afkomstig van bronnen in de Eurometaalfabriek in Liebenau. Daarop volgde weer een oproep aan de Duitse regering van kritische leden van de SPD in het Duitse parlement om de leverantie niet te laten doorgaan. Tenslotte vond er op 16 december een debat in de Tweede Kamer plaats. Hier bleek dat de regering geen enkel probleem heeft met het verlenen van een exportvergunning aan Eurometaal. Er was immers geen aantoonbaar verband met de schendingen van de mensenrechten. Inmiddels is uit het antwoord van Van den Broek van 29 december ’92 op nieuwe vragen van Groen Links bekend geworden dat Eurometaal op 18-12-’92 een exportvergunning naar Turkije heeft aangevraagd. De regering heeft besloten deze toe te kennen. De Duitse regering moet nog beslissen over een exportvergunning. In januari zou daar ook een aanvraag zijn ingediend.
Juridisch
In 1991 is er al een contract (van 19-07-1991) overeengekomen aangaande de leverantie van in totaal 309.000 M483-granaten aan Turkije en Nederland door Eurometaal. Zoals gezegd handelde de Nederlandse regering daar namens de Turkse regering. De Turkse opdracht is dus juridisch verbonden aan de Nederlandse opdracht.
Produktie
Dit laatste gegeven vormt waarschijnlijk de verklaring voor de spelletjes die er met de publieke opinie, de actievoerders en de Tweede Kamer zijn gespeeld vanaf het ogenblik dat de zaak in de publiciteit kwam. In werkelijkheid wordt er allang noest gewerkt aan de productie van M483-granaten in Liebenau. Zoals eerder uitgelegd in dit tijdschrift, komen de onderdelen o.a. uit Zaandam (zie ook VeeDee AMOK 92-4).
Het is dus niet zo dat men een contract tekent, een exportvergunning afwacht en pas dan begint te produceren. Men is tegelijkertijd bezig met de productie van een order terwijl de toestemming nog rond moet komen. Het eerste contract uit 1991 betrof de oorspronkelijke opdracht van 206.000 stuks, maar de definitieve bezegeling moest wachten op goedkeuring door het Turkse parlement. De exportvergunningen die door de Duitse en Nederlandse overheden moesten worden afgegeven komen pas later, nl. eind 1992 en begin 1993. Ongetwijfeld zal er in een veel eerder stadium een soort mondelinge toestemming gegeven zijn.
Controle
Het interessante van dit alles is dat de daadwerkelijke politieke controle op de export van wapens een totale fopspeen wordt.
De vergunningen zijn bij voorbaat mondeling geregeld. Theoretisch kunnen die nog herroepen worden. De contracten zijn echter getekend. Op straffe van juridische represailles zal de Nederlandse overheid, handelend namens de Turkse, niet snel geneigd zijn om de exportvergunningen niet af te geven. Kortom, de juridische procedures hebben het beleid bepaald. Voor de werknemers in het bedrijf heeft nooit enige twijfel bestaan aangaande de bestemming van de granaten en de Tweede Kamer heeft het nakijken. Dat blijkt ook uit het feit dat de granaten al op zgn. ezelspallets werden geplaatst, bedoeld voor het transport in de bergen. Ezelspallets die overigens gemaakt worden door het Friese bedrijf Halbertsma in Grouw.
Geen wapenexport
Voor mensen die gesteld zijn op een parlementaire controle die iets voorstelt, moet de werkelijkheid van de M483-affaire toch alle illusies wegslaan. Het lijkt dan ook verstandig om vanwege het ontbreken van iedere effectieve controle te eisen dat er geen enkel wapen naar Turkije wordt geëxporteerd. Immers, het zou vanzelfsprekend moeten zijn dat een regime dat al tientallen jaren een oorlog voert tegen een deel van de eigen bevolking, geen enkel wapensysteem mag ontvangen. Het is een gemiste kans dat deze politieke bezwaren in het Kamerdebat van 16 december niet op tafel zijn gelegd. Wellicht kan dat in de toekomst. Want met het bekend worden van de hier genoemde feiten, lijkt ons dat de discussie in de Tweede Kamer omtrent wapenexport naar Turkije nog niet is afgesloten.
Medeauteur: Piet Groeneveld (AMOK)
VD AMOK