Sinds najaar 2007 onderhandelt de Amerikaanse regering met Polen en Tsjechië over de bouw vaneen antiraketschild in Oost-Europa. Het plan houdt de plaatsing in van tien raketinstallaties in Polen, plus een radarsysteem in Tsjechië dat inkomende raketten moet waarnemen zodat ze kunnen worden neergeschoten. Die Oost-Europese systemen maken deel uit van een veel groter antiraketschild: het zogenaamde National Missile Defense programma.
Dit Amerikaanse programma heeft als officieel doel het creëren van een schild boven heel Noord-Amerika, Europa en Japan. Delen daarvan zijn de al bestaande radar- en raketsystemen in Alaska en Californië, een systeem van ondersteunende waarschuwings- en doelzoekende satellieten dat nog in opbouw is en een reeks radarwaarschuwingsposten in Australië, Japan, Groenland (Denemarken) en het Verenigd Koninkrijk, vergelijkbaar met de nu beoogde Tsjechische installatie. Dit schild is gericht op intercontinentale raketten. Daarnaast wordt een aantal afzonderlijke antiraketsystemen ontwikkeld voor de NAVO. Een ander systeem, Theatre Missile Defense (TMD), is bedoeld om korte en middellange afstandsraketten neer te schieten. Deze TMD-systemen zijn in gebruik bij de Amerikaanse strijdkrachten en afzonderlijke NAVO-landen, waaronder Nederland. Daartoe worden onder meer de Patriot en Standard SM3 raketten gerekend (de laatste op schepen, van de VS en bondgenoten — ze vormen dus een mobiel schild, bruikbaar voor interventies), evenals het ‘THAAD’ systeem met een groter bereik. De SM3 werd op 20 februari jl. door de Amerikaanse marine gebruikt om een eigen satelliet neer te schieten.
Uiteindelijk wil men alle NAVO-lidstaten, evenals bondgenoten zoals Japan en Australië, betrekken bij het antiraketschild. De vraag is echter of het slechts gaat om bescherming.
Defensief?
Voor de meeste mensen is een schild defensief. Het wordt geassocieerd met een veilig heenkomen. Dat is de verraderlijke boodschap die de term ‘raketschild’ suggereert. Daarom benadrukt de Amerikaanse propagandamachine dat het schild nodig is tegen raketaanvallen vanuit staten die geacht worden een gevaar te zijn, zoals Iran. De werkelijkheid is anders: Iran heeft geen langeafstandsraketten die centraal Europa kunnen bereiken, laat staan de VS. Er worden wel experimentele vluchten met zulke raketten uitgevoerd maar ze zijn nog lang niet operationeel. Volgens de Amerikaanse inlichtingendiensten is er ook geen sprake van een kernwapenprogramma. Als er echt sprake zou zijn van een dreiging, dan moet het systeem ook echt werken. Dat is nog maar de vraag. Elk land dat in staat is om een raket met kernkoppen te ontwikkelen, heeft ook de kennis in huis voor afleidingstechnologie. Omdat een onderscheppingsraket niet in staat is om de echte te onderscheiden van de namaak, laat men dan bijvoorbeeld tientallen namaak-kernkoppen meevliegen met de nucleaire lading.
Ook de technische problemen bij het onderscheppen van een doel dat met een snelheid van 6,9 km/seconde vliegt, zijn nog lang niet opgelost. Alle zogenaamde ‘succesvolle’ proeven waarover in de media is bericht werden onder testomstandigheden uitgevoerd die grotendeels kunstmatig waren. Zo waren er bijvoorbeeld steeds radiobakens aan boord van de doelraketten die de opsporing makkelijker maakten. Er is één toepassing die wel technisch mogelijk is: het neerschieten van satellieten, die in een voorspelbare baan om de aarde draaien. Dat werd bewezen door het bovengenoemde experiment waarbij een Amerikaanse satelliet werd neergeschoten. Honderden van zulke satellieten draaien in banen om de aarde. Ze geven onder andere waarschuwingen voor raketlanceringen. Door deze satellieten neer te schieten maak je een tegenstander ‘blind’.
Het geavanceerde radarsysteem dat in Tsjechië wordt gebouwd, is niet alleen bedoeld voor het opsporen van Iraanse raketten. Het kan ook worden ingezet om Rusland in de gaten te houden. Bij een eventuele atoomoorlog — waar alles draait om razendsnelle besluiten — geeft deze verkenningscapaciteit een voorsprong. De Russische regering heeft herhaaldelijk geprotesteerd tegen de plannen, omdat ze het systeem ziet als onderdeel van het totale Amerikaanse atoomarsenaal. Daar zit een kern van waarheid in. Voor de Amerikaanse strategie staat het antiraketschild niet op zichzelf, maar maakt het deel uit van een totale strategie, waar ook de duizenden kernwapens van de Amerikaanse strijdkrachten toe behoren. Wapenbeheersingsverdragen die met veel moeite in en na de Koude Oorlog tot stand kwamen, worden nu door Rusland opgezegd of bevroren.
Schild en speer
De Oost-Europese antiraketsystemen zijn vooral onderdeel van een aanvalssysteem. De gebruiker met het schild in één hand, heeft in zijn andere hand een speer en is bereid om die te gebruiken, eventueel ook als eerste.
Er zijn nog meer redenen om een schild te bouwen: je dwingt de tegenstanders om tegenmaatregelen te nemen, waardoor die in een economisch uitputtende wapenwedloop belanden. Bij de investering van het Pentagon in het volledige raketschild heeft het militair industrieel complex baat. Er is de afgelopen 23 jaar al $106,8 miljard aan uitgegeven. Van de lopende Amerikaanse begroting van $655 miljard voor 2009, is $10,5 miljard voor het programma. (1) Omdat het nog vele jaren duurt voor er een werkend systeem is, zijn deze projecten een zeer aantrekkelijke markt voor fabrikanten zoals Lockheed Martin, Boeing en Raytheon.
In Oost-Europa gaat het om een totaalbedrag van $4,04 miljard, voor de ontwikkeling van de installaties in Polen en Tsjechië. In 2008 is daarvan $225 miljoen voor studie en analyse toegewezen door het Amerikaanse Congres, na een lang onderhandelingsproces waaruit bleek dat ook daar twijfels bestaan over het nut van het Euro-raketschild. (2)
Koppeling aan Israël
Het Europese plan (EuroMD) zal worden geïntegreerd in het bestaande Noord-Amerikaanse systeem. In de NAVO is op de top van Riga in november 2006 een programma aangenomen om alle korteafstandsystemen (TMD) van de lidstaten te coördineren en te verenigen in één systeem, het NATO Active Layered Theatre Ballistic Missile Defence system. Dit zou dus ook bescherming bieden tegen aanvallen met middellange of korteafstandsraketten. (3) Daar kan de Nederlandse regering zich ook in vinden: minister Verhagen verklaarde in de Kamer in december 2007 dat hij het eens is “met de opvatting van de secretaris-generaal van de NAVO dat een geïntegreerd raketverdedigingssysteem nodig is, want ook op dit punt moeten de ondeelbaarheid en de veiligheid van de NAVO vooropstaan.” (4)
Dat werd nog eens onderstreept door het in gebruik nemen in Den Haag van een zogenaamde testinstallatie van de NAVO, bedoeld om de verschillende antiraketsystemen op elkaar af te stemmen. Over de aard en bedoeling van die installatie zijn door SP-Kamerlid Harry van Bommel vragen gesteld. De NAVO heeft in juni 2007 besloten om een studie te verrichten naar een aan het EuroMD ‘gekoppeld’ antiraketsysteem voor Zuidoost-Europa. (5) Dit zuidoostplan houdt vermoedelijk in dat het Amerikaans/Israëlische Arrow TMD-systeem ook aan de NAVO-systemen zal worden gekoppeld. (6) Zo worden de militaire belangen van Israël gekoppeld aan die van de NAVO. De verbinding met het Amerikaanse antiraketstelsel heeft vergaande politiek-operationele gevolgen, vergelijkbaar met de koppeling aan de Amerikaanse atoomstrijdmacht van de nucleaire strategie van de NAVO. Zowel de kernbommen als het antiraketschild staan in laatste instantie onder Amerikaanse controle.
Besluitvorming
Vanzelfsprekend heeft plaatsing van het Oost-Europese systeem vergaande gevolgen voor heel Europa en is daarom geen bilaterale kwestie tussen de afzonderlijke betrokken staten en de VS.
Maar er is meer aan de hand. Naast EuroMD bestaat er een geheime NAVO-studie naar een raketschild voor heel Europa, dat dus het Noord-Amerikaanse stelsel zou aanvullen dan wel dupliceren maar dan met een zwaardere Europese inbreng en zeggenschap. Dat is eigenlijk een verdere uitbouw van het Oost-Europese schild, dat vooral lijkt te dienen om de weg te banen voor de rest. Binnen die plannen past het anti-raketradarsysteem in Engeland, te Menwith Hill. De regering van premier Blair tekende begin 2007 al een overeenkomst waarin deze aansluiting werd geregeld. Daarover zei de Britse Lord Wallace in het Britse House of Lords het volgende: “Het opgeven van de Britse soevereiniteit als gevolg van de Menwith Hill-operatie is een veel verdergaande afbraak van die soevereiniteit dan die als gevolg van de EU-betrokkenheid.” (7) De haalbaarheidsstudie van de NAVO werd voltooid in 2005 en op de NAVO-top van Riga van 2006 werd in het slotcommuniqué verklaard dat zo een antiraketsysteem mogelijk was. Dit plan wordt op de NAVO-top in Boekarest in april in stemming gebracht.
Onderhandelingen
In de NAVO-vergaderingen komen formeel alleen de NAVO-programma’s aan de orde. Maar stilzwijgend werd al ingestemd met de plaatsing van de Oost-Europese systemen. Dit wordt nu in bilaterale onderhandelingen afgewikkeld. Op een bijeenkomst in december stemden minister Tusk van Polen en Topolanok van Tsjechië de besluitvormingsprocessen op elkaar af. Het plan is om de definitieve bilaterale verdragen met de Amerikaanse regering te ondertekenen na de NAVO-top in april. Zo wordt tegemoetgekomen aan de eis van de Groene Tsjechische minister van defensie dat de besluitvorming via de NAVO moet lopen. De sociaaldemocraten van de CSSD, dringen evenals de Poolse regering zelfs aan op uitstel tot na de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Toch is de Tsjechische regering van plan om het bilaterale verdrag in juni te laten goedkeuren in het parlement. Dit hoewel opiniepeilingen in Polen en Tsjechië wijzen op grote weerstand tegen de plannen. (8)
Na een mislukte publiciteitscampagne om de radarinstallatie aan de bevolking te verkopen, heeft de Tsjechische regering nu het zakenleven gepaaid met deelname aan de bouw van het radarsysteem. Intussen wordt er ook geprotesteerd tegen het schild. Voor 29 maart is zelfs een internationale actiedag aangekondigd in Slupsk (Noord-Polen).
Als ondanks deze tegenstand de VS haar plannen toch doordrukt komen we in Europa in een absurde situatie terecht. Door achterbaks gekonkel wordt een militaire installatie aangelegd met grote gevolgen voor de veiligheid van de hele Europese bevolking. Alleen de Noorse minister van defensie Anne-Grete Strom-Erichsen (9) heeft zich tot nog toe hiertegen gekeerd. Om de Poolse en Tsjechische bevolking te ondersteunen in hun oppositie moeten de NAVO-lidstaten verhinderen dat dit escalatieproces wordt voortgezet.
Noten:
1 www.spacewar.com/reports/
2 Long-Range Ballistic Missile Defense in Europe, Congressional Research service, Updated 9/1/2008
3 Zie voor details: Joris Janssen Lok, Grand Designs, in: Defense Technology International, March 2007
4 28 676 NAVO Nr. 44 Verslag van een algemeen overleg, 21/1/2008
5 Nederlands Dagblad, 15/6/2007; Aviation Week & Space Technology, 11/6/2007
6 US-Israel Anti-Missile Programs to be fully integrated by 2013, in: DEBKA, 23/5/2007
7 eigen vertaling: citaat uit Press Association Newsfile-Parliamentary News 10/1/2008
8 Angus Reid Global Monitor, Polls & Research 11/2/2008
9 Norway opposed to deployIng US missile defense shield in Europe, Kuwalt News Agency 2/9/2008
Spanning