Nederland voert een tegenstrijdige politiek: met de mond wordt het belang van nucleaire ontwapening beleden maar in de praktijk blijft men actief deelnemen aan de atoomparaplu van de NAVO.
Dat is cruciaal, want de kernwapenproblematiek begint op een aantal terreinen crisisproporties aan te nemen. Nog steeds staan er duizenden kernwapens in Rusland en de VS gereed om binnen minuten te worden gelanceerd. Niemand weet volledig zeker of er bij de jaarwisseling geen ongelukken zullen gebeuren in de computers van de waarschuwingssystemen, die moeten waarschuwen voor een aanval. Wij vinden dat zo’n risico niet mag worden genomen: de lanceerparaatheid van de kernwapens moet drastisch verlaagd worden.
Er is sprake van een enorme hypocrisie: in de beleidsstukken wordt keer op keer gewag gemaakt van de massavernietigingswapens van Irak en Noord-Korea. Die van ons zorgen kennelijk voor vrede en stabiliteit. Niettemin is er een grote meerderheid van Nederlanders die kernwapens, en dus ook het eventuele gebruik daarvan door de Koninklijke Luchtmacht, afwijst.
Onlangs werd in Wenen een speciale conferentie gehouden over het Teststopverdrag. Dat verdrag kan niet in werking treden omdat slechts een deel van de noodzakelijke ratificaties binnen is. De Amerikanen, evenals Rusland en China, hebben nog steeds hun handtekening niet bevestigd. Intussen is duidelijk geworden dat er geen Amerikaanse ratificatie zal volgen. Gezien deze afwijzing worden de ontwikkelingen in de Verenigde Naties des te belangrijker. Daar vinden de jaarlijkse vergaderrondes plaats over veiligheidskwesties en worden resoluties ingediend die aandringen op verdergaande stappen naar kernontwapening dan tot nog toe genomen zijn.
Vorig jaar was een van die resoluties, afkomstig van de Nieuwe Agenda Coalitie, van groot belang. De Nieuwe Agenda Coalitie (NAC) bestaat uit zeven landen (Zweden, Ierland, Zuid-Afrika, Nieuw-Zeeland, Brazilie, Mexico en Egypte) die zich grote zorgen maken over de huidige patstelling in nucleaire ontwapening. Twaalf NAVO-lidstaten, waaronder Nederland, onthielden zich toen van stemming, ondanks verwoede pogingen van de VS om door diplomatieke manoeuvres een tegenstem te bewerkstelligen.
Op 11 oktober is wederom een NAC-resolutie ingediend in de VN-commissie die zich bezighoudt met ontwapening. In deze tekst zijn wijzigingen doorgevoerd om het mogelijk te maken voor de NAVO-lidstaten om ditmaal voor de resolutie te stemmen. Op 12 oktober bezocht de Canadese senator Roche het Nederlandse parlement om aan te dringen op steun voor die resolutie. Er zijn tekenen dat mede-NAVO-lidstaten zoals Canada, Duitsland, Noorwegen en Griekenland wel voelen voor een ja-stem. Die neiging zal door de Amerikaanse afwijzing van het Teststopverdrag zeker versterkt zijn. Bij een debat in de Tweede Kamer begin september hebben de woordvoerders van de PvdA, D66 en GroenLinks hier ook op aangedrongen. De VVD-woordvoerder vroeg om een onthouding.
Helaas zijn alle inspanningen uiteindelijk aan minister Van Aartsen voorbijgegaan. In een debat over de NAC-resolutie, vorige week in de Tweede Kamer, liet hij zich niet overtuigen door de argumenten die verscheidene partijen aanvoerden. Helaas was er geen meerderheid voor een motie van GroenLinks om ‘ja’ te stemmen; een alternatieve motie van CDA, D66 en PvdA waarin werd aangedrongen op verdere onderhandelingen over de NAC-resolutie, haalde het wel. Desondanks was al duidelijk dat Van Aartsen zelfs bij succesvolle onderhandelingen niets zag in een ja-stem. Het was dus ook niet verrassend dat er in New York een dag later niets werd bereikt.
Gezien de al gedane concessies in de inhoud van de resolutie lijkt het waarschijnlijk dat het niet zozeer ging om de tekst van de resolutie, maar om de positie van de drie kernwapenlidstaten van de NAVO, de VS voorop, die zich sterk tegen een ‘ja’ hebben gekeerd.
Andere ontwikkelingen spelen ook op de achtergrond: het Nonproliferatieverdrag wordt volgend jaar april geëvalueerd op een belangrijke internationale conferentie. Dat verdrag heeft de bedoeling om een muur op te werpen tegen de verdere verspreiding van kernwapens. Volgens de overgrote meerderheid van de ondertekenaars gooien de ‘erkende’ kernwapenstaten met de pet naar het verdrag, door vast te houden aan hun kernwapens. In artikel VI staat namelijk een belofte om te streven naar nucleaire ontwapening. Tijdens de NAVO-top in april verklaarden de lidstaten dat ze juist zouden vasthouden aan kernbewapening. De Amerikaanse regering handhaaft een ‘Stockpile Stewardship’-programma, waarbij miljarden dollars worden uitgegeven om de kernwapenvoorraad de komende 40 jaar ‘inzetgereed’ te houden en zelfs nieuwe typen kernkoppen te ontwikkelen.
Deze publiekelijk beleden hypocrisie dreigt nu verergerd te worden met de impasse bij het inwerkingtreden van het Teststopverdrag. Nu de Amerikaanse Senaat dat verdrag weigert te ratificeren, wordt een ware Doos van Pandora geopend.
Vandaar de grote inspanning die in Washington geleverd werd door de regering-Clinton en de hele niet-gouvernementele gemeenschap die zich met kernwapens bezighoudt. Allen zien de rampzalige gevolgen van deze afwijzing. De afwijzing en afstel van het verdrag zou wel eens het groene licht kunnen zijn voor een reeks staten om ook maar kernbommen te gaan ontwikkelen. India en Pakistan zullen in elk geval geen redenen zien om hun kernbommen af te schaffen. Andere staten zullen niet alleen uit het Teststopverdrag maar ook uit het Nonproliferatieverdrag stappen. Daarmee is het hek van de dam.
De demonstraties die in Volkel en in Belgie bij de nucleaire opslagplaatsen plaatsvinden, zijn dan ook geen weemoedige folklore zoals ze zo vaak in de media worden neergezet. We hebben geenszins de pretentie dat kernwapens op deze manier worden uitgebannen. We willen ze eerst weer via de publieke opinie op de politieke agenda zetten. Kernwapens zijn nog steeds een monster van Frankenstein dat we moeten afschaffen voordat het ons afschaft.
Mede-auteur: Tom Pitstra (Eerste Kamerlid GroenLinks)
Algemeen Dagblad