Artikelen

Van doorslaggevend belang voor de verhoudingen in de Sovjet-Unie is de toestand van het Sovjet-leger. Ter informatie van diegenen die de gebeurtenissen in de USSR op de voet willen volgen, geven we hier een korte kroniek van berichten over dat leger en het Warschau Pakt.

1989

november
* Volgens Amerikaanse analisten is het percentage van het nationaal produkt van de USSR dat aan wapens besteed wordt, verlaagd van 15% in 1988 naar 14% in 1989. Het begrotingstekort in 1988 was 9% van het nationaal produkt. (17-11-1989; International Herald Tribune-IHT).
* Volgens een CIA-rapport is het Oostblok niet meer in staat tot een ‘verrassingsaanval’. Er zijn minstens 33 dagen nodig om voldoende troepen naar het westen te verplaatsen.(30-11-89; Volkskrant-VK)

1990

maart
* Pentagoncijfers over militaire produktie van de Sovjet-Unie worden bijgesteld: Rear Admiral Thomas Brooks, US Navy Director of Naval Intelligence stelt:
– Verlaging tank- en vliegtuigproduktie
– Toename bouw kleinere schepen en fregatten
– Geringe vermindering onderzeebotenproduktie; slechts oude onderzeeboten worden gesloopt
– Vloot van onderzeeërs met strategiese raketten heeft 75 tot 80 schepen rond 1995; de ‘ballistic missile subs’ vertegenwoordigen 30% van de nukleaire slagkracht van de Sovjet-Unie (10-3-1990; Jane’s Defence Weekly-JDW)
* Besloten briefing voor NAVO-ambassadeurs voorspelt gevaarlijke ontwikkelingen in de Sovjet-Unie. De ekonomiese hervormingspolitiek van Gorbatsjov zou mislukt zijn en een krisis op komst. Dit stellen Peter Frank (Sovjet-deskundige van de Essex-universiteit), Christopher Donnelly (Sovjet-expert van de NAVO) en Philip A. Petersen (staf van het Amerikaanse ministerie van defensie). Mogelijke ontwikkelingen:
1) Desintegratie USSR
2) Burgeroorlog zoals in 1917
3) Centralisatie van overblijvende macht in kleinere USSR
Uitspraak van Maarschalk F. Achromejev (een adviseur van Gorbatsjov): USSR komt nu in de gevaarlijkste fase van haar bestaan sedert 1917 (21-3-90; IHT).
* Militaire leiders USSR verwachten wijdverbreide oppositie tegen rekrutering Rode leger in Litouwen op de nationale opkomstdag op 1 april. (200.000 dienstplichtigen komen op per lichting, waarvan er twee per jaar plaatsvinden). Totale sterkte van het Rode Leger: 3.8. miljoen militairen. (31-3-90; Financial Times-FT).

april
* Het Rode Leger is bezorgd over de achtvoudige toename van dienstweigeren in de afgelopen vijf jaar. Volgens Gen. Mikhail Moiseyev (Russiese chefstaf) in interview met de Pravda weigerden 6647 in 1989 i.t.t. 837 man in 1985. Weigering in Baltiese en Kaukasiese republieken wordt mede georganiseerd door een groep met de naam Geneva-49 (op grond van klausule in Konventie van Genève volgens welk niemand in een bezettingsleger dienst hoeft te doen). Volgens de generaal worden de weigeraars nauwelijks gestraft. 2 van 259 weigeraars in de Baltiese staten in 1989 en 1 van 1146 in de Kaukasus. De officiële straf voor weigering is 7 jaar (3-4-90; FT).
* Een CIA-rapport stelt dat de Sovjet-Unie een ekonomies dieptepunt sinds 5 jaar bereikt heeft. Wapenuitgaven dalen met reëel 4,5%; industrie, bouw, transport slinken, konsumptie per hoofd van de bevolking stijgt. Tekort handelsbalans $ 1.4 miljard. Essentiële konsumptie-artikelen zoals zeep en suiker zijn op rantsoen, evenals vlees in een vijfde van de grote steden (21-4-90; NRC Handelsblad-NRC)
* Raamverdrag afgesloten tussen China en USSR over ekonomiese en techniese samenwerking en eventuele troepenredukties (25-4-90; FT).

mei
* Er zou op 25 februari een protestparade zijn geweest van 6000 militairen, hoofdzakelijk leerlingen van een militaire akademie. Dit zou een uiting van ontevredenheid zijn geweest van de legertop over het beleid van Gorbatsjov. Waarnemers achten de kans op een koup zeer klein, vanwege het gebrek aan een leider of alternatief beleid. (4-5-90; NRC)
* KGB-troepen zouden na februari onder persoonlijke leiderschap van Gorbatsjov zijn geplaatst. Gorbatsjov waarschuwt op 8 mei het leger om zich buiten ‘politieke kwesties’ te houden. (9-5-90; De Morgen-DM)
* De kommissies voor buitenlands beleid en defensie van het Poolse parlement hebben besloten dat het Russiese leger weg moet uit Polen. Besprekingen hierover zijn nog aan de gang. Er zijn 58.400 troepen in Polen. In 1989 zijn 4.000 man, begin 1990 6.000 man vertrokken. Dit jaar moeten nog eens 10.000 man weg. (10-5-90; Guardian-G,NRC)
* In 1989 deserteerden 6647 militairen uit het Rode Leger, vergeleken met 1044 in 1988. In bepaalde gebieden was deze verhoging vele malen groter: Kiev 23 keer, Baltiese staten 24 keer en in de Oeral 25 keer. Het Sovjet-leger heeft 2.5 miljoen dienstplichtigen. Een parlementaire kommissie (van de Opperste Sovjet) is bezig met plannen voor de hervorming van het leger: de centrale gedachte is het vormen van een beroepsleger (10-5-90; De Limburger).
* De BRD neemt de betalingsverplichtingen van de DDR aan het Rode Leger in dat land over. Dit bedrag was 700 miljoen (Oostduitse) mark. Kohl had dit toegezegd in februari aan de Russiese regering. De BRD betaalt al 1.864 miljard mark aan de VS, Engeland en Frankrijk voor de troepen die in de BRD en West-Berlijn gestationeerd zijn. Daarvan is DM 1.514 miljard voor de soldaten in West-Berlijn (12-5-90; Telegraaf-Tel).
* De gekombineerde Poolse parlementaire kommissie voor defensie en buitenlandse zaken wil snelle veranderingen in de financiële afspraken over het Sovjet-leger in Polen, plus een vermindering van het aantal troepen, van de huidige 28.000 naar 5.000. De Russiese regering zou met name meer moeten betalen voor het huren van 175.000 ha land plus boetes voor milieuvervuiling, hogere prijzen voor verleende diensten en goederen, en het gebruik van gebouwen (15-5-90; Independent-Ind).
* De CFE-onderhandelingen in Wenen over konventionele troepen worden vertraagd door de Russiese defensietop i.v.m. de status van de troepen in de DDR. Bij het terugtrekken uit Hongarije en Tsjecho-Slowakije zijn ook vertragingen opgetreden door konflikten over de prijs die de Sovjet-Unie zou moeten ontvangen voor het overdragen van oude kazernes. Af en toe zouden terugtrekkende troepen munitievoorraden hebben opgeblazen, wapens hebben verkocht aan de plaatselijke bevolking, en hun legeringsgebouwen hebben kapotgeslagen (15-5-90; G).
* Verslag uit Der Spiegel over de onderhandelingen tussen de USSR en BRD i.v.m. betaling van Russiese troepen in Oost-Duitsland. Bonn zou 300 miljoen D-mark willen betalen (21-5-90; VK).

juni
* Volgens de Oostduitse onderminister voor defensie en ontwapening, Frank Marczinek, zouden 4 jaar nodig zijn voor de ontruiming van alle Sovjet-troepen in Oost-Duitsland. Het zou gaan om 380.000 troepen plus 600.000 ondersteunende troepen en familieleden (6-6-90; G).
* Op een konferentie van de politieke top van het Warschau Pakt wordt besloten om de struktuur te veranderen. Een kommissie is ingesteld die voor eind oktober moet komen met een voorstel, op tijd voor een topkonferentie van de zeven lidstaten in november. Er zijn meningsverschillen over het voortbestaan onder de leden: Hongarije zou er uit willen, terwijl Tsjecho-Slowakije en Polen een vorm van voortbestaan nodig vinden i.v.m. het herenigde Duitsland (8-6-90; VK, FT, G, IHT).
* Hongarije is van plan eind 1991 het Warschau Pakt te verlaten en neemt ook niet deel aan de najaarsoefeningen in 1990. De Hongaarse stafchefs hebben inmiddels de instruktie gekregen om alleen bevelen van de regering in Boedapest op te volgen. In onderhandelingen tussen Hongarije en de Sovjet-Unie, heeft de Sovjet-Unie toegezegd om de laatste 50.000 troepen terug te trekken voor het midden van 1991. Er is een konflikt tussen de twee landen over de kompensatie voor achtergelaten zaken van het Sovjet-leger. De Sovjet-Unie wil hiervoor 357 miljoen Engelse ponden. De Hongaren willen niets betalen vanwege andere voordelen die ten goede kwamen aan de Sovjet-troepen (9-6-90; Ind, FT).
* Minister van defensie maarschalk Jazov zou hebben aangekondigd dat het defensiebudget van 1990 19.5% lager zou zijn dan dat van 1989. 26.000 man van de 73.500 die in Tsjecho-Slowakije gelegerd waren zijn begin juni teruggekeerd naar de Sovjet-Unie. Dit geldt ook voor 9.000 van de 50.000 in Hongarije, plus 12.000 uit de DDR. Uit dit laatste land of gebied moeten voor juli 1991 nog eens 10.000 man weg zijn. Volgens luitenant-generaal Lizitsjev zou in Litouwen, Letland en Estland resp. 9%, 7% en 5% van de dienstplichtigen niet zijn komen opdagen (11-6-90; NRC).
* De Sovjet-Unie is begonnen met het terugtrekken van taktiese nukleaire wapens uit de grensstaten van de USSR naar de Russiese republiek. Het zou gaan om nukleair bewapende raketten voor de korte afstand en nukleaire artilleriegranaten (23-6-90; Tel).

juli
* De BRD is begonnen met het betalen van de Sovjet-troepen in de DDR. Volgens de door de DDR en USSR afgesloten regeling krijgt de Sovjet-Unie 2.5 miljard mark per jaar (5-7-90; Tel).
* Aanval op de konservatieve legerleiding door een aantal progressieve hervormers uit het parlement. Ze stellen in een openbare brief dat de militaire top aanstuurt op een botsing tussen het leger en de bevolking. Er is geen kontrole op het militair-industrieel komplex en onduidelijkheid over de hoogte van de militaire uitgaven. Er zouden 15.000 soldaten zijn gestorven in vier jaar door vechtpartijen, ongevallen en ontgroeningspraktijken. Een vijfde hiervan zou zelfmoord hebben gepleegd. Verder wijzen de schrijvers op de alliantie tussen de konservatieve politici en militaire burokraten (5-7-90; Tel, NRC).
* In reaktie op bovengenoemde brief zei luitenant-generaal Nikolai Shlyaga, hoofd van de partij-organisatie voor de kontrole van het leger, dat er geen sprake was van een samenzwering in het leger en pleitte voor de handhaving van de rol van de partij in het leger (6-7-90; FT).
* Radikale Russiese generaal (Dimitri Volkogonov) ontkent spekulatie over mogelijke koup. Ook hij reageerde op de brief van de 47 politici. Het leger zou het meest bezorgd zijn over ‘sociale welvaart’. (13-7-90; FT).
* Tijdens een diskussie in een hoorzitting van het Amerikaanse Senaat werd door Michael Boskin, voorzitter van de raad van ekonomiese adviseurs van president Bush, gesteld dat de CIA de omvang van de Sovjet-ekonomie steeds geschat heeft op 50-60% van de Amerikaanse ekonomie, terwijl die in werkelijkheid niet meer dan een derde bedroeg (17-7-90; NRC).
* Een driedaagse vergadering van de hervormingskommissie van het Warschau Pakt heeft besloten dat de militaire strukturen van het Pakt voor 90 % moeten worden ontmanteld. Hongarije zal zich in 1992 al terugtrekken, maar de andere leden willen de ontmanteling van zowel de NAVO als het Warschau Pakt (19-7-90; NRC).
* In antwoord op radikale hervormingsplannen die vanuit het Sovjet-parlement zijn voorgesteld (door majoor Lopatin) heeft het ministerie van defensie (maarschalk Yazov) van de Sovjet-Unie zijn eigen kompromis naar voren geschoven. Dit voorziet in de geleidelijke vorming van een vrijwilligersleger over een periode van tien jaar. In eerste instantie zou moeten worden gewerkt met een soort kort verband vrijwilligers, die voor een hogere wedde de techniese taken van het leger zouden moeten vervullen. Een essentieel verschil met het eerdere plan is dat er niet gerept wordt van de afschaffing van de invloed van de partij in het leger. De bedoeling van dit plan zou dan ook zijn om meer radikale voorstellen de weg af te snijden. In 1990 wordt 8,2% van de defensiebegroting bezuinigd, o.a. door het demobiliseren van 500.000 man plus verminderingen in strategiese wapens (21-7-90; JDW).
* Volgens een presidentieel dekreet moeten alle milities in de Sovjet-Unie hun wapens binnen twee weken inleveren. Als dat niet gebeurt, zal de KGB ze in beslag nemen (26-7-90; NRC).
* De terugtrekking van Sovjet-soldaten uit de DDR is vertraagd. Volgens een woordvoerder van het Rode Leger zou dat komen door de versnelde terugtrekking uit Hongarije en Tsjecho-Slowakije. Daardoor zouden er huisvestingsproblemen ontstaan in de Sovjet-Unie (28.07.1990 JDW).

augustus
* Volgens Amerikaanse minister van defensie Cheney zou minder dan de helft van de dienstplichtigen zich gemeld hebben bij de voorjaarslichting in de Baltiese republieken en in Armenië (28-7-90; JDW).
* Volgens Aleksandr Katusev, de hoofd militaire aanklager van de Sovjet-Unie, missen er in totaal een kwart miljoen wapens uit opslagplaatsen van het Sovjet-leger. Het overgrote deel zou gestolen zijn. Het gaat niet alleen om lichte wapens maar ook om zware machinegeweren, landmijnen, explosieven en zelfs luchtafweerraketten (7-8-90; Wall Street Journal).

AMOK