Op de Balkan ontvouwt zich een humanitaire ramp. Honderdduizenden Kosovaren zijn verjaagd van huis en haard, honderden zijn vermoord.
De ellendige beelden van etnische zuivering zo goed bekend uit Bosnië en Kroatië, zijn wederom breed uitgemeten op het tv-scherm. Vluchtelingen trekken de grenzen van de naburige landen over, de vluchtelingenkampen groeien in aantal en omvang, de VN-vluchtelingenorganisatie snelt te hulp. Voor vele tv-kijkers doet het proces denken aan een natuurramp. Natuurrampen, zoals bekend, zijn onontkoombaar. Maar hoe onontkoombaar was deze catastrofe eigenlijk? Er is immers een reeks politieke keuzes in de NAVO aan voorafgegaan, die uitmondden in een besluit om te interveniëren en om luchtbombardementen te beginnen. Een analyse.
De directe aanleiding van de oorlog vormde het onderhandelingsproces van Rambouillet. Daar is onder westerse druk een document tot stand gekomen dat in essentie een zeer grote autonomie vastlegde voor de Kosovaren, terwijl tegelijkertijd het grootse deel van de Joegoslavische soevereiniteit over het gebied werd ingeperkt dan wel afgebroken. Om de uitvoering van het verdrag te bewaken zou een NAVO-vredesmacht onder NAVO-leiding in het gebied gestationeerd worden. Zoals bekend werd het verdrag wel ondertekend door de Kosovaren maar niet door de Joegoslavische regering van Milosevic.
Nadat de Amerikaanse onderhandelaar Holbrooke nog een keer langs was geweest in Belgrado, blijkbaar met hetzelfde aanbod, ontketende de NAVO een luchtaanval op Joegoslavië. Die aanval was in eerste instantie gericht op de luchtverdedigingsinstallaties van Joegoslavië, zodat latere aanvallen op het Joegoslavische leger veilig konden worden ondernomen. Na een paar weken werden de doelen uitgebreid naar de eenheden van het Joegoslavische leger en de ondersteunende infrastructuur. Wat de gevolgen zijn geweest is onduidelijk. Misschien is een substantieel deel van het militaire apparaat van het Joegoslavische leger vernietigd, misschien ook niet. Volgens Russische bronnen zijn meer dan duizend burgers gedood of gewond. Dergelijke cijfers worden heftig ontkend door de NAVO. De woordvoerders van die organisatie hebben steeds volgehouden dat er sprake is van precisiebombardementen die, een paar missers daargelaten, alleen militaire doelen treffen. In ieder geval is het offensief niet zonder risico’s. Dat blijkt uit het verlies van een zogenaamd voor radar onzichtbaar stealth-vliegtuig van de Amerikaanse luchtmacht. De reactie van Milosevic op de bombardementen is bekend. Een proces van massale etnische zuiveringen werd ingezet waardoor honderdduizenden mensen het land ontvluchtten.
Soevereiniteit Joegoslavië
De motivatie voor de bombardementspolitiek werd door minister Van Aartsen in de eerste week van de bombardementen als volgt opgesomd in de Tweede Kamer:
1. Stopzetting van excessieve militaire acties.
2. Voorkomen van verdere humanitaire catastrofe.
3. Ondertekening van het akkoord van Rambouillet.
4. Afdwingen van de eerder gemaakt afspraken met de NAVO over het terugtrekken van (Joegoslavische) eenheden.
Met het eerste punt werden militaire acties bedoeld van het Joegoslavische leger en de paramilitaire eenheden (o.a. van de beruchte Arkan) in Kosovo. Van getuigenissen die uit Kosovo komen weten we dat het gaat om etnische zuiveringsoperaties, gerichte moordpartijen op Albanezen, en het uitvoeren van contraguerrilla-operaties tegen het Albanese bevrijdingsleger die zonder onderscheid ook de bevolking treffen. De techniek die hierbij gebruikt wordt bestaat onder andere uit beschietingen door artillerie en tanks, maar ook door mortieren, machinegeweren en geweren. Luchtbombardementen kunnen kanonnen en pantservoertuigen vernietigen, en zelfs soldaten doden als die zonder dekking over open terrein bewegen. Ze kunnen beslist niet verhinderen dat kleine groepen van gewapende soldaten door dorpen en steden trekken en daar de bevolking terroriseren. De enige mogelijkheid om dat tegen te gaan is om het land te bezetten met grondtroepen en de vijand te verjagen.
De eerste twee doelen waren dus al binnen een week mislukt, omdat ze in geen enkel opzicht de etnische zuiveringspolitiek van Milosevic stopten. De ondertekening van het akkoord van Rambouillet werd samen met het eerdere Holbrooke-akkoord over gedeeltelijke terugtrekking van Joegoslavische eenheden onmogelijk gemaakt door de voortgezette bombardementscampagne. De politieke realiteit is dat de eis aan Milosevic om het verdrag te ondertekenen voor hem politiek zelfmoord is. Immers hij zou dan een vreemde vijandelijke krijgsmacht op Joegoslavisch grondgebied zonder verzet toelaten. Geen enkel staatshoofd zal zo’n verklaring ondertekenen tenzij hij volledig verslagen is. Maar een dergelijke nederlaag is na drie weken nog lang niet in zicht.
De grote vraag is waarom zo’n eis gesteld wordt. Waarom is er geen andere vredesmacht voorgesteld, geleid door de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) of de Verenigde Naties? En er zou ook een antwoord op een achterliggende vraag moeten worden gegeven. Waartoe diende deze massale strafexpeditie? Want dat is het, en één met vergaande gevolgen.
Voor het eerst in de geschiedenis van de NAVO wordt door de alliantie een soevereine staat aangevallen zonder een mandaat van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Daarmee worden de schamele garanties die kleine landen een beetje bescherming bieden tegen agressie door grotere landen onderuit gehaald. Er zijn felle reacties vanuit Rusland en China, die in het eenzijdige optreden van de NAVO een precedentwerking zien voor de toekomst.
Invasiemacht
Toen het doordrong in de kringen van politieke leiders dat er geen makkelijk succes inzat, werd de luchtoorlog geïntensiveerd en kwam ook een ander scenario op tafel. Langzamerhand begon onder een deel van de opiniemakers de gedachte post te vatten dat een landoorlog misschien toch noodzakelijk was. Een deel van deze openbare overpeinzingen was ongetwijfeld blufpoker. Als men Milosevic kon laten geloven dat er een grondinvasie aankwam zou hij misschien alsnog door de knieën gaan.
Begin april werd begonnen aan de uitbouw van de al aanwezige troepenmacht van NAVO. Zwaardere wapens (artillerie, tanks en gevechtshelikopters) werden aangevoerd, deels via Thessaloniki naar Macedonië en deels in Albanië. Deze ontwikkeling werd in eerste instantie omschreven als logistieke steun en bescherming van de organisaties die hulp gaven aan de honderdduizenden vluchtelingen die de grenzen van die landen overkwamen.
Maar het zou eerder maanden dan weken duren voordat de minimaal nodig geachte invasiemacht van minstens 100.000 man ter plekke kan zijn. Voor het gemak wordt er vanuit gegaan dat hieraan volledig medewerking zal worden verleend door de buurlanden en de nabije NAVO-lidstaten, hetgeen twijfelachtig is. Een groot deel van de bevolking zal zijn gevlucht voordat een invasie mogelijk wordt.
Er is wel een immens gevaar, waar merkwaardigerwijs door minister Van Aartsen op gewezen werd in de Tweede Kamer op 7 april. Namelijk dat een grondoorlog de hele Balkan in vuur en vlam zet, bijvoorbeeld door Russische inmenging. Er zijn nog meer verstrekkende gevolgen van een grondoorlog:
– agressie door Kroatië die door de verzwakking van Joegoslavië een kans ziet om delen van de buurstaten in te pikken;
– stimulans voor de Albanese minderheid in Macedonië om samen met de Kosovaren en steun uit Albanië een algemene oorlog te ontketenen met als doel het oprichten van een Groot-Albanië. Daaruit zouden automatisch reacties volgen van de buurlanden, zoals Bulgarije, Griekenland en Turkije;
– elders in Europa het aanmoedigen van minderheden om ook een opstand te ontketenen voor onafhankelijkheid;
– totale breuk tussen NAVO en Rusland en een nieuwe Koude oorlog. Daarmee ook een einde aan de al lang stagnerende nucleaire ontwapening;
– vernietiging van de VN-veiligheidsstructuur en daarmee de mogelijkheid om via diplomatie de ergste problemen op te lossen;
– aanmoediging voor kleine landen overal ter wereld zich te bewapen met biologische, chemische of kernwapens, om zich te beschermen tegen de NAVO.
Voorhamer
Waarom volhardt de NAVO dan op de weg van militaire interventie? Omdat dat de aard van het beestje is. Een militaire verdragsorganisatie komt nu eenmaal met militaire oplossingen.
De vraag moet dus eigenlijk aan de politieke meesters van het militaire apparaat gesteld worden. Zoals bleek uit onthullingen in de New York Times waren de militairen gekant tegen een op zich zelf staande luchtoperatie. Bovendien eisten ze heldere politieke doelen als er dan toch besloten werd tot een grondoorlog.
Het politieke doel stelt helaas niet het welzijn van de mensen ter plekke centraal. Eerder het welzijn van de Atlantische Alliantie. Voor de verdragsorganisatie is het centrale probleem, hoe overleven we het einde van de Koude Oorlog? Van groot belang is de wijdverbreide misvatting dat de NAVO de oplossing is van de grote politieke problemen in het komende tijdperk. Overal breken conflicten uit, in plaats van de Verenigde Naties, die per definitie zoekt naar politieke compromissen, moet de NAVO het antwoord bieden. En wel met een voorhamer. Niet alleen in het oude verdragsgebied maar ook overal ter wereld waar de Westerse landen hun belangen in gevaar zien. De Balkan is niet van wezenlijk belang voor de politieke elites in het Westen, maar het conflict heeft wel een zeer belangrijke functie, namelijk om het nut van de NAVO te bewijzen als bewaker van de internationale vrede. In die calculatie spelen de belangen van de plaatselijke bevolking nauwelijks een rol. Er is overduidelijk gekozen voor een militaire optie terwijl andere mogelijkheden niet zijn uitgeprobeerd.
Een daarvan was een aanbod voor een vredesmacht onder VN-leiding met deelname van Russische en andere troepen naast die van de NAVO. Dat zou de Russische diplomatie een kans hebben gegeven om een dempende rol te spelen. Rusland heeft behalve goede relaties met Milosevic namelijk ook de controle over de energieleveranties van Joegoslavië. Voor die Russische medewerking moet door het Westen een prijs betaald worden. Misschien via monetaire ondersteuning van Rusland of andere hulpprogramma’s. Dat betekent geenszins dat de Russische regering het beste voorheeft met de plaatselijke bevolking. Voor haar is de Balkan slechts een pion in een groter machtsspel. Maar zo’n diplomatiek compromis zou de ramp die zich nu voltrekt hebben vermeden.
Grandioos
Het is te makkelijk om alleen maar te roepen dat er door bombardementen geen vrede kan worden afgedwongen. Er is een plicht voor de tegenstanders om alternatieven aan te beiden. Dat bestaat momenteel helaas uit het naar voren brengen van een oplossing die bij de internationale machtspolitiek ligt en niet bij de bevolking ter plaatse. Toch is het van groot belang om de Nederlandse politici af te brengen van het rampzalige idee dat een grandioze militaire operatie van de NAVO de bevolking daar zal helpen. Dat wordt nog een hard debat.
VD AMOK