Redacteur Theo Koele wijst in de krant van 8 juli terecht op het belang van de nieuwe NAVO-lidstaten als klant voor Amerikaanse en Europese wapenfabrikanten. Maar zijn veronderstelling als zou de NAVO huiverig zijn voor een wapenwedloop in de regio is toch een beetje voorbarig.
Zeker, er komen tegenstrijdige geluiden uit het bondgenootschap. Daarom is het zaak om zorgvuldig te kijken naar wat er in werkelijkheid gebeurt op dit terrein.
Dat wordt gedaan in een recent rapport van de kritische NAVO-waarnemers van de British American Security Information Council (BASIC). De schrijfster van dit rapport komt tot onrustbarende conclusies. Er staan veel meer wapenleveranties op stapel dan er in Trouw genoemd werden. In het BASIC-rapport worden onder andere genoemd:
– Polen gaat 250 nieuwe gevechtsvliegtuigen kopen; het zal in mei of juni 1998 de leverancier kiezen.
– Polen heeft in juni 1997 een helikopter opwaarderingscontract ter waarde van 600 miljoen dollar aan Israël uitbesteed.
– Hongarije gaat zijn luchtvloot, die vooral uit oude Russische Mig-21 en Mig-23 gevechtsvliegtuigen bestaat, volledig vervangen. Deze opdracht is 1,2 miljard dollar waard.
– Slovenië is aan het onderhandelen met Bell Helicopter Textron om 12 Super Cobra aanvalshelikopters te kopen voor 300 miljoen dollar.
– Roemenië heeft in april 1997 in een brief aan het Pentagon aangekondigd dat het 12 F-16 of F-18 gevechtsvliegtuigen zal aanschaffen, plus 9 Hercules transportvliegtuigen.
Terecht kan men de vraag stellen waar het geld hiervoor vandaan moet komen. Uiteindelijk uit de begrotingen van de desbetreffende staten, maar intussen heeft men in het Westen een aantal overgangsmaatregelen bedacht.
Een manier om wapens goedkoop te leveren is het ‘gratis’ leasen van wapensystemen. Het idee daarbij is om de klant alvast een beetje te laten wennen aan het product en hem aan te moedigen om tot aankoop over te gaan. Een door BASIC geïnterviewde Centraal-Europese regeringswoordvoerder vergeleek de wapenleveranciers met drugsdealers: ‘Eerst geven ze je het spul gratis.’ Er kunnen ook tweedehands wapensystemen voor lagere prijzen geleverd worden, of staatsgaranties worden verstrekt zodat het mogelijk wordt voor westerse wapenfabrikanten om hun producten tegen gunstige kredietvoorwaarden aan te bieden. Dat is in de VS al geregeld in december 1996, toen Polen, Tsjechië en Hongarije toe mochten treden tot het ‘Defense Export Loan Guarantee‘ programma (DELG), dat 15 miljard dollar beschikbaar stelt om wapenleveranties vanuit de VS te garanderen.
Overigens heeft deze militaire hulp ook tot gevolg dat de civiele hulp wordt verminderd. Zo werden 15,6 miljoen dollar in 1996 verplaatst van civiele naar militaire hulpprogramma’s.
Ten slotte kunnen ook compensatieorders en investeringen in het betrokken land worden gebruikt om een aanbod aantrekkelijker te maken. Zo hebben Lockheed Martin en McDonnell Douglas al compensatie-afspraken ondertekend in hun onderhandelingen voor de leverantie van gevechtsvliegtuigen aan Hongarije.
Wie dit alles overziet moet de zogenaamde terughoudendheid van de NAVO met betrekking tot wapenleveranties met een korreltje zout nemen. Integendeel, er is minstens een geval bekend waar er directe druk werd uitgeoefend om wapens te slijten. Polen veranderde onder westerse druk in april van de ene dag op de andere zijn intentie om het bovengenoemde gevechtsvliegtuigencontract uit te stellen.
Het meest cynische is de uitspraak van diverse overheidsfunctionarissen als zouden de nieuwe lidstaten goedkoper uit zijn voor hun defensie-uitgaven door bij de NAVO te komen. Maar dan wordt stilzwijgend voorondersteld dat er allerlei redenen zijn om te bewapenen. Op zijn minst zouden die dreigingen moeten worden genoemd, maar dat doet de NAVO juist niet. Integendeel, ze zet zelf een proces van bewapening op gang dat de destabilisatie in Centraal-Europa veroorzaakt waarvan ze zegt dat ze die wil vermijden.
Die onwil om te bezinnen komt ook in de CSE-onderhandelingen in Wenen tot uiting. Daar wordt gepraat over het beperken van de aantallen conventionele zware wapens in centraal Europa. Maar de NAVO wil niet praten over gevechtsvliegtuigen, aanvalswapens bij uitstek.
Zware lobby
Als de nieuwe lidstaten nieuwe wapens gaan kopen, zoals ze al hebben aangekondigd te gaan doen, dan vormen die een directe dreiging voor de oostelijke buren, die zichzelf uiteraard ook extra gaan bewapenen. Prima voor de wapenfabrikanten, niet zo mooi voor de plaatselijke bevolking die probeert een fatsoenlijke levensstandaard op te bouwen. Niet voor niets wees de heer Camdessus, directeur van het Internationaal Monetair Fonds, er recentelijk nog op dat de beoogde defensiebestedingen de ontwikkeling van de economie van de Centraal-Europese staten in gevaar zou brengen.
Om die wapenwedloop dan toch door te zetten grenst aan de logica van een gek. Helaas is er ook voor dit soort logica wel een verklaring: er bestaat nog altijd een zware lobby van wapenfabrikanten in alle westerse landen, die in de VS door BASIC zelfs is geïdentificeerd. Door politici en zakenmensen is een comité opgezet, bekend als het ‘US Committee to expand NATO‘, dat het Amerikaanse Congres moet gaan overtuigen van het nut van de NAVO-uitbreiding. Zoals bekend moet een besluit om nieuwe NAVO-lidstaten toe te laten ook door het Amerikaanse Senaat worden geloodst, waarvoor een tweederde meerderheid noodzakelijk is. De voorzitter van het lobbycomité is Bruce Jackson, een van de topmanagers van de wapenfabrikant Lockheed Martin. Blijkbaar geloven de wapenfabrikanten dus wel in een langetermijnmarkt in Centraal-Europa.
Trouw