Komt er vrede in Bosnië? Dat is de vraag die velen zich de afgelopen tijd hebben gesteld, naarmate de datum voor de verkiezingen in dat verscheurde land nadert.
Het in november ondertekende verdrag van Dayton legde behalve de procedure voor het scheiden van de strijdende partijen in de burgeroorlog ook een uiterste verkiezingsdatum vast, namelijk 14 september. Bij het schrijven van dit artikel was het echter de vraag of aan de vereisten voor vreedzame verkiezingen zou worden voldaan. Daarmee is niet gezegd dat de oorlog weer zal uitbreken als de verkiezingen niet plaatsvinden. Veel mensen hebben er belang bij dat dit niet gebeurt. Het is dus zaak dat juist deze groep vanuit het buitenland gesteund wordt in haar streven om hernieuwde vijandelijkheden te blokkeren.
Er is veel gebeurd in Bosnië sinds het ondertekenen van het verdrag: de strijdende partijen zijn gescheiden, de legers zitten grotendeels in de kazernes, onderhandelingen zijn gaande over het inperken van een nieuwe wapenwedloop. Confrontaties tussen de gevechtstroepen van de Bosnische federatie en de Bosnische Serviërs zijn voorlopig niet mogelijk, omdat de door de NAVO geleide troepenmacht IFOR de vechtende parten uit elkaar houdt. Er is zelfs hier en daar een begin gemaakt met herstel van de kapot geschoten infrastructuur.
Maar bij deze ontwikkelingen moeten een aantal kanttekeningen worden geplaatst. Wat gebeurt er als de IFOR-vredesmacht zich terugtrekt? Volgens de planning zou dit in december moeten gebeuren, maar inmiddels wordt er druk onderhandeld over een langer verblijf. Daarbij staat de onwil van de VS om troepen te blijven leveren aan de IFOR na november in een verkiezingsjaar (de presidentiële verkiezingen vinden in november plaats) tegenover de angst van de Westeuropeanen om het zonder Amerikaanse troepen te moeten stellen. Toch zijn er tekenen dat er gewerkt wordt aan een IFOR-II (IFOR lite) die met minder troepen de scheiding tussen de partijen kan handhaven. (1) De Amerikaanse troepen zouden dan naar Hongarije worden teruggetrokken om te voldoen aan de verkiezingsbeloftes van president Clinton, terwijl ze toch in de buurt blijven om de achtergebleven troepenmacht (voornamelijk afkomstig uit andere NAVO-lidstaten) bij te staan.
Intussen zijn de oorlogvoerende partijen wel voor een belangrijk deel gedemobiliseerd en hebben ze hun zware wapens naar de kazernes teruggetrokken. Er dreigt echter een nieuwe wapenwedloop in heel voormalig Joegoslavië, omdat de onderhandelingen die het aantal wapens moeten bevriezen zijn vastgelopen. De VS zijn samen met de Turkije begonnen met het opleiden van Bosnische regeringstroepen in Ankara, om ze in staat te stellen met moderne wapens en geavanceerde elektronica om te gaan. (2) De bijbehorende wapens zullen ongetwijfeld ook nog geleverd worden, waarmee een belangrijke stap gezet wordt naar een nieuwe oorlog.
Deze wapenleveranties worden ook gebruikt als stok achter de deur om het leger van de Bosnische Kroaten te dwingen samen te werken met dat van de Bosnische regering. (3) Formeel zijn deze al verenigd in een federaal leger, in feite is er nauwelijks enige samenwerking. (4) Het Amerikaanse beleid is steeds geweest om de federatie met steun van Kroatië te versterken om de beter bewapende Bosnische Serviërs te verslaan. Dit beleid wordt thans gewoon voortgezet.
Aan de andere kant valt te verwachten dat de Bosnische Serviërs ook niet stil blijven zitten terwijl hun tegenstander zich verder bewapent. Al met al blijft de militaire kant van het verdrag van Dayton een wankel geheel, omdat de mogelijkheid is ingebouwd dat de opnieuw bewapende tegenstanders elkaar weer te lijf gaan.
Wederopbouw
De enige hoop op een langdurige vrede ligt dan ook in het versterken van de civiele kant van het vredesproces. De sleutel voor vrede ligt immers bij dat deel van de bevolking dat geen heil ziet in voortgezette vijandelijkheden en liever werkt aan de wederopbouw. Deze groepen bestaan aan alle kanten maar krijgen nauwelijks de kans om enige politieke macht te ontplooien.
Dat kan alleen in een situatie waar de mensen besluiten dat wederopbouw mogelijk is, dat een wapenstilstand blijvend is en dat er uitzicht bestaat op verbetering van de economische situatie. De geplande wederopbouwprogramma’s, waarvoor de eerste financiering in ieder geval is afgesproken (zie tabel), vormen de beste kans hiervoor. Strikte voorwaarde daarbij is dat die hulp ten goede komt aan alle delen van de bevolking. Zo kan de wederopbouw grote aantallen gedemobiliseerde soldaten aan werk helpen en daarmee de politieke en economische basis vormen voor een blijvende vrede.
Een succesvol op gang gezette wederopbouwproces is echter niet afdoende om het vredesproces te voltooien.
Daarvoor zijn ook geslaagde verkiezingen nodig. Daarvoor moeten 2 miljoen vluchtelingen terugkeren en omstandigheden worden gecreëerd waarin veilig gestemd kan worden. Van vele kanten klinkt de roep dat militair ingrijpen dit zou moeten bewerkstelligen. Maar een gepantserde militaire vuist in de vorm van de NAVO-troepenmacht is een absurde oplossing voor een politiek probleem. Het gaat hier om een heel andere zaak dan het simpelweg gescheiden houden van de strijdende partijen.
Ook strafexpedities om bijvoorbeeld Karadzic op te pakken, zijn niet verstandig, ondanks de hoge feel good-factor voor opiniemakers hier. Zo’n operatie zou bijzonder veel oppositie opwekken bij een deel van de Bosnische Serviërs tegen de IFOR-troepen. Meningen verander je niet met een bommenregen.
De civiele kant van het vredesproces kan beter worden aangepakt door uitbreiding van omvang en mandaat van de internationale politiemacht. Momenteel heeft deze slechts de taak om het optreden van de plaatselijke politie in de gaten te houden. Bovendien is de omvang van de internationale politiemacht veel te klein: slechts 1720 agenten. Hun mandaat moet worden uitgebreid zodat ze veel meer bescherming kunnen bieden zowel aan terugkerende vluchtelingen als bij het verkiezingsproces.
Hun optreden moet gekoppeld worden aan het wederopbouwprogramma, zodat de bevolking vrede, wederopbouw en verkiezingen als een onafscheidelijk geheel gaat zien.
Voor de nationalisten aan alle kanten die vastberaden zijn om hoe dan ook weer oorlog te gaan voeren, is elke stap naar vrede niet interessant. Daarom is het zaak om ze politiek te isoleren, op een manier die niet tot gevolg heeft dat grote delen van de bevolking zich tegen het vredesproces keren.
Tabel:
Noten:
(1) Rondom de NAVO-conferentie begin juni circuleerde een document afkomstig van een NAVO-hoofdkwartier in Sarajevo waarin de samenstelling van zo’n IFOR-II werd uiteengezet. De Duitsers zouden daarin een zwaardere bijdrage gaan leveren.
(2) Zie International Herald Tribune 07.06.1996.
(3) Zie het door The Balkan Institute in Washington uitgegeven blad Military Watch, 16.05.1996.
(4) De federatie is een door de Amerikaanse regering tot stand gebracht politiek verbond tussen de door moslims gedomineerde Bosnische regering en Bosnische Kroaten. In de praktijk is er weinig van de beoogde samenwerking terecht gebracht.
VD AMOK